1) Öğretimin Niteliği: Bir öğrenme malzemesinin öğrencide oluşturduğu anlamdır. Malzeme ne kadar anlamlı ise öğrenme de o kadar nitelikli demektir. Bir başka deyişle öğretimin niteliği, öğrencilerin ön bilgileri ile yeni bilgiler arasında anlamlı ilişkiler kurdurabilmeli, uygun ipuçları ve işaretler kullanılarak dersin öğrenci için zevkli ve çekici hale getirilmesi olarak sunulmalıdır.
2) Öğretim Düzeyini Uygun Hale Getirme: Toplu öğretim modelinde karşılaşılan en büyük sıkıntı bireysel farklılıklardır. Bu yüzden öğretimin bireyselleştirilmesi gerekir.
Bireysel özellikleri birbirine benzeyen öğrencilerin gruplaştırılması gibi.
Sınıf ortamında bazı öğrenciler diğerlerinden daha hızlı öğrenirken bazıları da önkoşul öğrenmelerin yetersizliği ya da zaman yetersizliği yüzünden daha yavaş öğrenmektedir. İşte bu amaçla çok yönlü öğretim etkinliklerine başvurulması, etkili öğretim modelinin savunduğu yöntemdir.
3) Güdülenme: Teşvik de diyebileceğimiz güdülenme, öğrencilerin öğrenmeye ilişkin merak ve heyecanlarını uyandırmak amacıyla, öğretmenlerin başvurması gereken yöntemlerin başında gelmektedir. Gerçek yaşamdan alınan örnekler, bu örneklerle beraber öğretim yaşantılarının desteklenmesi önemlidir. Ayrıca öğrenilenlerin günlük hayatta nasıl kullanılacağının açıklanması ve öğrenme çabalarının ödüllendirilmesi güdülenmeyi olumlu yönde etkiler ve etkili öğretim modelinin yürümesini sağlar.
4) Zaman: Kpss öyt dersinde etkili öğretim modelinin son değişkeni olan zaman kavramı da, uygun zaman miktarının öğrenciye verilmesi gerektiğinden önemlidir.
Öğrenciye fazla zaman verilmesi, fazla öğrenme demek değildir.
Etkili bir öğretimin gerçekleşmesi için zamanın verimli kullanılması önemlidir. Öğrencilerin öğretim yaşantılarına aktif bir biçimde katılmaları, zaman kayıplarına ve sınıfta sorunların oluşmasına karşı da etkili bir çözümdür.
Toprak oluşumunda ve toprağın belli özelliklerinin ortaya çıkmasında bazı faktörler etkili olmaktadır. Bu faktörlerin başlıcaları şunlardır.
1. İklimin Etkisi 2. Anakayanın Etkisi 3. Zamanın Etkisi 4. Yerşekillerinin Etkisi 5. Canlıların ve Bitki Örtüsünün Etkisi
Bu faktörleri inceleyelim
Bu faktörler içerisinde en önemli faktör iklimdir.
1) İklimin Etkisi
İklim başta fiziksel ufalanma ve kimyasal çözünmeyi etkiler. Sıcaklığın ve nem oranının fazla olduğu alanlarda ise kimyasal çözünme, nem oranın az olduğu kurak ve yarı kurak alanlarda fiziksel ufalanma görülür.
Bu oluşuma etki eden iklim elemanları ise, sıcaklık ve yağıştır. Bu iki önemli faktör fiziksel ve kimyasal çözünmeyi, bitki örtüsünün yetişmesini, bitki kalıntılarının ayrışarak humusa dönüşmesini ve topraktaki canlı hayatın aktivitesini etkiler.
Yağışın fazla olduğu yerlerde aşırı yıkanma sonucu toprağın üst kısmındaki mineraller eriyerek sızan sularla birlikte alt kısımlara geçer. Ayrıca topraktaki humusta suyla böylece taşınır. Böylece de toprak besin yönünden fakirleşmiş olur.
Yağışın az olduğu bölgelerde ise bu kez yıkanma yetersiz olduğu için topraktaki tuz ve kireç oranı fazladır.
2) Ana kayanın Etkisi
Toprağın altında bulunan ve ayrışarak toprağı oluşturan kayaya ana kaya denir. Bu yüzden oluşan toprak ana kayaya benzer. Toprağın rengi, geçirimlilik derecesi, gibi özellikler ana kayanın özelliklerini taşır.
Örneğin; ana kayanın kalker olduğu yerlerde kireçli topraklar, kil oranın fazla olduğu ana kaya etrafında geçirimsiz topraklar yer alır. Volkanik arazi üzerinde taşlı, kumlu topraklar meydana gelir.
Ancak zamanla toprak oluşumunun ileri safhalarında organik maddelerin toprağa katılmasıyla, ana kayanın toprak üzerindeki etkisi gittikçe azalır. Örnek olarak; toprağın içindeki kireç zamanla topraktan uzaklaşarak, topraktaki kireç miktarı azalır ya da olmaz.
Çözünen kayaçların özelliği toprak tipini etkiler. Kireç taşları üzerinde kırmızı renkli topraklar, killi tabakalar üzerinde işlenmesi zor sertleşmiş topraklar, volkanik kayaçlar üzerinde taşlı, kumlu esmer topraklar oluşur.
3) Yer şekillerinin Etkisi
Toprak oluşumu üzerine yer şekillerinin etkisi, eğim, yükselti, bakı faktörleriyle açıklanır.
Eğim: Eğim çok fazla olduğu yamaçlarda toprağın oluşması ve zeminde tutunması oldukça zordur. Toprak içinde suyun hareketi, eğimi yönünde olur. Eğimli yamaçlar, eğer bitki örtüsünden de yoksun ise üsteki toprak tabakası kolayca aşağılara ineceğinden çıplak kayalık alanlar oluşacaktır. Eğimin fazla olduğu alanlarda toprak tabakası daha ince olacaktır.
Yükselti: Yükselti arttıkça sıcaklık da azalmaktadır. Belirli bir seviyeye kadar yağış miktarı da artar. Ancak çok yükseklerde yağışta da azalma olur.
Sıcaklığın ve yağışın yükseltiye bağlı olarak gösterdiği bu farklılık, bitki örtüsü ve toprak oluşumunu da farklı şekilde etkilemekte yükselti basamaklarına bağlı olarak dağ yamaçlarında farklı toprak kuşakları oluşur.
Bakı: Güneşe dönük yamaçlarda sıcaklıkyağış gibi iklim elemanları güneş görmeyen yamaçlara göre farklılık gösterir. Buda toprak oluşum şartlarını değiştirir. KYK’de güney yamaçlar çok ısınır ve buharlaşma fazladır. Bu yamaçlarda toprakta buharlaşmadan dolayı tuz ve kireç oranı daha fazladır. Bu yamaçlarda toprakta buharlaşmadan dolayı tuz ve kireç oranı daha yüksektir.
4) Bitki Örtüsünün Etkisi
Önce toprak oluşur, sonra toprak üzerindeki bitki gelişir. Bitki örtüsünün fazlalığı topraktaki organik çözünmeyi hızlandırır. Toprak düzeyine düşen dal, yaprak ve meyvelerden oluşan bitki kalıntıları, iklim koşullarına bağlı olarak birkaç yıl içerisinde mikroorganizmalar tarafından parçalanarak humusa dönüşmektedir. Humus toprağın rengini koyulaştırır ve daha verimli olmasını sağlar.
Bitkiler kökleri ile toprağın derinliklerine iner ve kalın bir toprak örtüsünü erozyona karşı korur. Yine bitkilerin gelişen kökleri ana materyali parçalayarak toprağın derinleşmesine ve toprak profilinin gelişmesine katkıda bulunur.
5) Zaman Etkisi
Kayaların fiziksel, kimyasal, organik ufalanması, toprağa canlıların karışması uzun zaman alır. Toprak oluşumunun süresi ana kayanın direncine ve iklim şartlarına bağlıdır. Örneğin kayaçların dirençli yağışın yeterli olmadığı, kışların çok sert geçtiği, bitki örtüsünün cılız olduğu yerlerde ayrışma süreci kesintiye uğradığından, toprak oluşumu için daha uzun zaman geçmesi gerekir.
